Αντιμετώπιση της καρδιακής ανεπάρκειας στο σπίτι
Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης;
Σήμερα η καρδιακή ανεπάρκεια έχει πάρει την μορφή πανδημίας καθώς καθημερινά πολλαπλασιάζεται ο αριθμός των ασθενών στους οποίους διαγιγνώσκεται η νόσος. Ενώ έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην φαρμακευτική αντιμετώπισή της, εξακολουθεί ένα μεγάλο ποσοστό των ασθενών να απορυθμίζεται και να απαιτεί πολυήμερη νοσηλεία ενώ ταυτόχρονα ένα ποσοστό που κυμαίνεται έως 20 % πεθαίνει στον πρώτο χρόνο από την διάγνωση. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω τα διάφορα συστήματα υγείας επιβαρύνονται οικονομικά και αναμένεται να επιβαρύνονται ολοένα και περισσότερο καθώς αυξάνει η επίπτωση της νόσου ιδιαίτερα στις Δυτικές «εξελιγμένες» κοινωνίες. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να μπορέσουμε να ελέγξουμε καλύτερα την πρόοδο της νόσου και να αποφύγουμε έγκαιρα τις επείγουσες και επικίνδυνες καταστάσεις που συνδέονται με αυτήν, με την βελτίωση της φροντίδας του ασθενή με καρδιακή ανεπάρκεια στο σπίτι. Απαραίτητο στοιχείο για να βελτιώσουμε την φροντίδα του ασθενή είναι να τον κάνουμε «συμμέτοχο» στην διαχείρηση του προβλήματός του καθώς έτσι θα απεξαρτηθεί εν μέρει από τον γιατρό του και θα είναι σε θέση να πάρει περιορισμένες μεν αλλά ουσιαστικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της κατάστασής του.
Η βελτίωση της φροντίδας του ασθενή με καρδιακή ανεπάρκεια στο σπίτι περνάει από πέντε βασικούς άξονες:
1. Σωστός έλεγχος φαρμακευτικής αγωγής. Θα πρέπει να συζητείται διεξοδικά και κατ’ επανάληψη ότι έχει να κάνει με την συμμόρφωση του ασθενή με την αγωγή του:
- Σωστός προγραμματισμός δόσεων φαρμάκων
- Έγκαιρη προμήθεια φαρμάκων
- Θα πρέπει ο υπεύθυνος γιατρός να έχει πειστεί ότι ο ασθενής αντιλαμβάνεται τις αλλαγές που κάνει στην φαρμακευτική αγωγή
- Θα πρέπει ο ασθενής έγκαιρα να αναγνωρίζει πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες
- Θα πρέπει ο ασθενής να μάθει να διαχειρίζεται αλλαγές στην αγωγή του όταν φεύγει ταξίδι ή είναι ασθενής
- Θα πρέπει ο ασθενής να μάθει να διαχειρίζεται κάποια παράληψη δόσης φαρμάκου
- Θα πρέπει ο ασθενής να μάθει να επικοινωνεί με τον γιατρό του για οποιοδήποτε πρόβλημα που αφορά στην θεραπεία
- Θα πρέπει ο ασθενής να μάθει να αναγνωρίζει ποιό φάρμακο είναι το διουρητικό του
Στην παρακάτω εικόνα (1) φαίνεται μια ενημερωτική χρηστική κάρτα την οποία μπορούμε να δίνουμε σε κάθε ασθενή με καρδιακή ανεπάρκεια για την βελτίωση της φροντίδας του στο σπίτι.
Εικόνα 1. Έντυπο καταγραφής του βάρους του ασθενή, των διουρητικών δισκίων του και την έκτασης των οιδημάτων (πρηξίματα) στα πόδια, που βοηθά και τον ίδιο τον ασθενή αλλά και τον γιατρό του στην καλύτερη παρακολούθηση και ρύθμιση της αγωγής.
2. Έλεγχος συμπτωμάτων και σημείων της νόσου
- Καθημερινό και λεπτομερές ζύγισμα την ίδια ώρα κάθε πρωί. Θα πρέπει το ζύγισμα να γίνει μια καθημερινή συνήθεια στον ασθενή καθώς είναι το ίδιο σημαντικό με την σωστή λήψη των φαρμάκων του. Κάθε μικρή ή μεγαλύτερη αλλαγή στο βάρος του ασθενή θα πρέπει να αξιολογείται γιατί συνήθως οφείλεται σε απορύθμιση της νόσου. Κάνοντας τις σωστές θεραπευτικές ενέργειες ανάλογα με τις διακυμάνσεις του βάρους του μπορούμε έγκαιρα να προφυλάξουμε τον ασθενή από οξείες και ιδιαίτερα επικίνδυνες επιπλοκές.
- Συστηματική καταγραφή των οιδημάτων (πρηξίματα) στα πόδια και στην μέση. Οποιαδήποτε επιδείνωση και εδώ θα πρέπει να αξιολογείται.
- Συστηματική και καθημερινή αξιολόγηση των συμπτωμάτων του ασθενή από τον ίδιο. Θα πρέπει να εκπαιδεύσουμε επαρκώς και τον ίδιο τον ασθενή αλλά και το περιβάλλον του για τα σημεία και συμπτώματα της νόσου. Έτσι π.χ. ένας επίμονος βήχας ιδιαίτερα τις βραδυνές ώρες, η κακή ποιότητα ύπνου με ανησυχία και αδυναμία κατάκλισης, μια προοδευτικά επιδεινούμενη κόπωση είναι στοιχεία που σημαίνουν απορύθμιση και απαιτούν λήξη άμεσων μέτρων. Όλες αυτές οι πληροφορίες για να γίνουν κτήμα του ασθενή θα πρέπει ο γιατρός να καταναλώσει πολλές ώρες για την σωστή του εκπαίδευση.
- Δίαιτα πτωχή σε αλάτι. Είναι κεφαλαιώδους σημασίας και θα πρέπει συνεχώς να το υπενθυμίζουμε στον ασθενή και στο περιβάλλον του.
- Πρόγραμμα άσκησης. Σωστό και σταθερό πρόγραμμα εκγύμνασης βελτιώνει σαφέστατα την ποιότητα ζωής αυτών των ασθενών.
- Διακοπή καπνίσματος και έλεγχος αλκοόλ. Η κατάχρηση καπνού και αλκοόλ αποδεδειγμένα οδηγεί τους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια νωρίτερα στον θάνατο και αυτό θα πρέπει να γίνεται κατανοητό.
Σήμερα στα πλαίσια της βελτίωσης της φροντίδας του ασθενή στο σπίτι, γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη η τεχνολογία της τηλεϊατρικής. Στην περίπτωση της τηλεϊατρικής μας δίνεται η δυνατότητα να μεταφέρουμε στοιχεία και δεδομένα που αφορούν την κλινική κατάσταση του ασθενή, από το σπίτι του σε ένα κέντρο αναφοράς συνήθως με την βοήθεια υπολογιστών. Τέτοια στοιχεία μπορεί να είναι το σωματικό βάρος, η αρτηριακή πίεση, ο καρδιακός ρυθμός, το ηλεκτροκαρδιογράφημα, μετρήσεις σακχάρου αίματος ή άλλων βιοχημικών δεικτών καθώς και δεδομένα από την κυκλοφορία του ασθενή που μπορούν να λαμβάνονται από ειδικές μικροσυσκευές – αισθητήρες που έχουν εμφυτευθεί στον ίδιο τον ασθενή (εικόνα 2).
Εικόνα 2. Εμφυτεύματα που τοποθετούνται στην πνευμονική κυκλοφορία και μεταδίδουν δεδομένα με τηλεμετρία.
Παρόμοιες πληροφορίες μπορούμε να λαμβάνουμε και από τους εξελιγμένους βηματοδότες τελευταίας γενιάς (εικόνα 3).
Εικόνα 3. Βηματοδότες τελευταίας γενιάς που μεταδίδουν δεδομένα από τον ασθενή με τηλεμετρία.
Σήμερα πιστεύεται ότι οι δυνατότητες της τηλεμετρίας με την οποία μπορούμε να συλλέγουμε και να επεξεργαζόμαστε κλινικά δεδομένα του ασθενή από το σπίτι του, χωρίς να απαιτείται η φυσική του παρουσία, δίνει σημαντικές δυνατότητες και προοπτικές στην σωστότερη αντιμετώπιση της νόσου και των επιπλοκών της, καθώς και στην μείωση των αναγκών για νοσηλεία. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες η τηλεμετρία μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε μείωση της θνητότητας, ενώ δίνει την δυνατότητα για εξοικονόμηση πόρων καθώς η διαχείρηση των ασθενών αυτών κοστίζει σημαντικά. Φυσικά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά πάντα όσο φαίνονται και υπάρχουν όσον αφορά στην εφαρμογή της μεθόδου αρκετά προβλήματα τόσο νομικής φύσεως (απόρρητο, πρόσβαση στα δεδομένα) όσο και ανεύρεσης οικονομικών πόρων που να στηρίξουν αυτό το εγχείρημα. Ωστόσο αυτό που είναι σίγουρο, ότι κάποια στιγμή στο μέλλον η τηλεμετρία θα αποτελεί καθημερινή πρακτική στην αντιμετώπιση ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια.